Đại ca và chúa công

(Tính duy tình và thượng tôn pháp luật trong xưng hô)

a- Văn hóa khai hoang Nam Bộ với hàng đoàn người mang gươm mở cõi, biên chế và ngoài biên chế- khiến cho liên hệ và xưng hô của các cá nhân đã trộn lẫn giữa đại ca với chúa công.

Thưa anh Hai, anh Năm thay cho Bẩm tướng quân, Thưa Tỉnh trưởng đã khá lâu. Một bên là thân tình, một bên là nghiêm trang. Ở hai cực đó là address “Báo cáo Xếp”, “Báo cán bộ”.

Coi Bình Nguyên Lộc, nghe tuồng Đường gươm Nguyên Bá hay coi Tam Quốc, Thủy Hử, Tiếu ngạo giang hồ sẽ thấy.  

Nay, cô chủ quán sẽ “ông thầy nhậu mồi gì?”, “Bà chủ ghé coi hàng” và có khi xởi lởi chào “anh đẹp trai”, “chị đẹp”, “chị đũy” (ý đẹp & sếch suy- khá thân mới nói, không ăn tát).

Vai vế làm nên lời xưng hô, đương nhiên. Nhưng xưng hô lại tác động đến công việc. Năm trước có 1 bạn gốc Việt viết FB nói cách xưng hô quá thân tình khiến bạn đó khó chịu. Thà là you and I hay Ùa Nì. Chứ tất cả gọi Sếp tổng là Đại ca, anh cả và xưng em từ gái tới trai thì bạn ấy khựng.

b- Về mặt quản trị, cách xưng gọi pha trộn này thể hiện thân tình, chị ngã em nâng. Nhưng phải ở nơi các đối tượng đều hiểu và cùng làm ăn nghiêm túc, không phải canh để phá nhau, dẫn đến gọi nhau là tôi-cô, tôi –ông hay đồng chí là cò chiên rồi.

Trong giờ làm ở sở chắc nên là ông-tôi, bà-tôi hay ở cách đúng mức, không thể đại ca, đại tỷ.

Còn nhớ hồi ở cty Lam Sơn những năm 1980-90, có ông Gia luôn “báo Giám Đốc” chứ không bao giờ “báo anh Tư”, “báo chủ sự”, chứ không có “chú Ba, Năm “ gì hết, bởi ông là công chức cũ. Không muốn thân hơn với những người mới về tiếp quản và làm cấp trên mình.

Ở VCS, có hai ông anh thân nhau, nhưng khi ông A lên TGĐ, ông B cứ mày tao và quàng vai bá cổ giữa văn phòng đông người. Người ta lấy làm ngượng cho ông B kém ý tứ mà thừa phô diễn. Và ông A cũng đâu để tình trạng đó kéo dài, theo cách của ổng.

Quen nghe cách xưng hô nghiêm của công chức trước 75, sau nghe các cán bộ cách mạng gọi nhau thân tình, tôi tưởng chỉ bên CS mới gọi bạn, đồng chí bằng số. Coi chưởng cũng thấy thất muội lục huynh cũng đã ngờ ngợ có nét tương đồng. Đến đọc Nguyên Hùng thấy Ba Cụt, Bảy Viễn thì nhân thấy rằng tên có số mang nét xóa ranh giấy tờ, ranh thủ tục mà thôi.

Sau hơn nữa, biết Đại tá Nguyễn Đình Bảo và Thiếu tướng Lê Minh Đảo bên VNCH cũng được chiến hữu gọi là anh Năm Bảo, anh Tư Đảo.

Đoạn Quan Vũ gọi Lưu Bị là Đại ca ắt khiến Khổng Minh bực khi điều binh. Thế nhưng lúc Ngụy Ngô trả xác Vân Trường, anh em nhà Thục đều gọi nhau là đại, nhị ca tức anh Ba Vũ anh Hai Bị. Tình thâm như cốt nhục.

Đại ca- Thượng phụ như Đức Thánh Trần hô một tiếng vạn người như một, tầm ảnh hưởng hai ba triều vua rõ ràng sức ảnh hưởng nằm ở cách sống "tướng sĩ một lòng phụ tử" bất chấp cách xưng hô, ấy là nằm ở nhân cách và tài năng bất biến, bất suy giảm của ngài.  

C- Trong quản trị, kể cả quản lý nền chính trị, cách ứng xử anh em khi đại ca thoái ẩn luôn hài hòa với sự quý mến, thay cho sự trọng uy thế của em út-như ngày xưa. Đại ca như vậy sẽ vẫn phong độ bởi tài năng, đức độ, tầm ảnh hưởng. Mà tầm ảnh hưởng này không chỉ với kẻ dưới trướng mà còn ảnh hưởng ngược lên phía trên và ra bốn phía nữa.

Thì tự khắc sẽ thành một dạng thái thượng hoàng không ngai với một siêu triều đình, thường là hỗ trợ triều đình mà anh chàng đại ca mới lên cũng cần hỗ trợ, có khi một chốc nào đó thôi, và bởi chính con người ấy vốn đã chẳng màng can dự, chỉ góp thứ gì nhân quần còn muốn nhận.

Nói chung là đa dạng.Nhưng rồi tuổi tác và luật bào mòn cũng sẽ đến và chuyện quản lý, chuyện trao đổi mơ ước, dự phóng, tâm tư rồi cũng phải gói lại. Gói lại để vui khỏe, trà rượu, chút ít thể thao trong sự tri túc cũng mang đủ tính quản lý, tình anh em.

Dù không ưa, Đặng là một ví dụ thành công của đại ca. Kisssinger thì ngược lại, cũng là trung thần của Mỹ nhưng cứ ăn mày quá khứ, không nhiếp chính mà cũng chẳng ai nể trọng.

Được như Mahatthir là tuyệt, nhưng đại ca Lý Quang Diệu thì trên cả xứng đáng. Mà có cần ai hô Đại ca, Vạn tuế hay đánh bóng tơi lui đâu, nói chi lăng tẩm và tung hô. Never!

d- Xưng hô bỗ bả khi quản lý là không ổn, bởi sẽ dẫn đến dễ dãi “chơi chó chó liếm mặt, giỡn trẻ trẻ trổ cặc” và câu chuyện duy tình lây lan làm cho hủy hoại vị thế người dĩ công thượng, người đại diện pháp luật.

Từ suy nghĩ ra xưng hô, từ xưng hô ra hành động.

Giao hành động gặt thói quen, gieo thói quen sẽ tạo thành định mệnh

Hành động bậy với hệ thống mà mếu máo xin lỗi bác Trọng, bác XYZ, hoàn toàn không ý thức bản thân là một mắc xích của một hệ thống và (về lý thuyết) phải phục vụ cộng đồng, chứ đâu phải vì cái tình chú cháu của bọn ông?

Cái xưng hô làm cho tốt đẹp mà cũng làm cho lắm kẻ thành ra “trẻ trổ cặc” là vậy đó.