Viết về Tổng thống Trump là một việc rất khó do tính cách đa dạng của nhân vật và độ tế nhị của chủ đề, đặc biệt càng khó hơn trong giai đoạn bầu cử nước rút này với nhiều thay đổi khó lường khiến những gì viết ra có thể nhanh chóng trở thành việt vị. Tuy nhiên điều đó càng làm công việc thêm thú vị và thôi thúc người viết, coi như một ghi chép lại về sau và cũng với mong muốn chia sẻ và nhận được ý kiến của mọi người.

Một câu hỏi thường đến với tâm trí, có thể là của nhiều người, khi nghĩ về ông Trump là làm sao ông ta có được sự ủng hộ của rất đông người Mỹ, hiện giờ là 46%, mặc dầu truyền thông gần như tất cả các kênh đã và liên tục chỉ trích ông? Để lý giải điều này, cần xem ông Trump có thực hiện những gì đã hứa khi tranh cử hay không. Và ông đã trung thành với cử tri nền tảng của mình, tức cánh hữu như thế nào.

Cách đây 3-4 năm khi ông Trump vừa thắng cử, bạn Đỗ Quốc Anh (Harvard) có viết một bài rất thú vị phân tích việc các Tổng thống Mỹ có giữ lời các hứa khi tranh cử. Trái với suy nghĩ của nhiều người và có thể của ông Trump và cộng sự vốn chỉ trích hệ thống hiện tại như một cách để tranh cử, việc giữ lời hứa của các đời Tổng thống Mỹ là rất cao. Tôi nhớ con số đưa ra trong bài viết là trên 70%.

Các năm dưới thời ông Trump chỉ làm con số này cao hơn. Ông Trump đã thực hiện hầu hết các lời hứa của mình khi tranh cử. Một trong những lời hứa quan trọng nhất là giảm thuế cá nhân và thuế doanh nghiệp từ 35 xuống còn 15% !! Một điều mà ai cũng nghĩ là không thể nhưng đã được thực hiện và góp phần cởi trói và thúc đẩy hơn nữa nền kinh tế Mỹ. Dĩ nhiên tác động xã hội, phân chia giàu nghèo của việc này có thể gây tranh cải, nhưng điều quan trọng nhất là lời hứa đã được thực hiện. Ngoài ra ông cũng đã giữ lới hứa trong việc chỉ định gần 200 Thẩm phán Mỹ thuộc cánh Bảo thủ ở tòa án các cấp, và ba Thẩm phán ở Tòa án Tối cao, một quy trình tế nhị và tốn nhiều thời gian công sức.

Để làm được các điều này, ông Trump tận dụng quyền lực Tổng thống của mình đến mức cao nhất. Ngay ngày đầu tiên sau khi đắc cử ông ký Sắc lệnh ngưng nhập cảnh nhiều nước vì lý do an ninh cho Mỹ. Sắc lệnh này sau đó vài tháng đã bị Tòa án Mỹ phủ quyết. Dĩ nhiên Sắc lệnh này gióng lên một làn sóng chỉ trích, nhưng chắc chắn làm hài lòng các người thiên hữu bỏ phiếu cho ông với mong muốn lập lại trật tự trong việc nhập cảnh Hoa Kỳ.

Và suốt mấy năm qua dưới thời Tổng thống Trump, đây không phải là lần duy nhất ông gần như một thân một mình đẩy quyền lực Tổng thống đến xa nhất để thực hiện những gì đã hứa. Đó có thể là đặc trưng của Tổng thống Donald Trump, khác với TT George W Bush với cách thức quản lý phân quyền và chia công việc cho các cộng sự. Hay khác với Tổng thống Barack Obama, vốn là một giáo sư về luật Hiến Pháp và sự hiểu biết tường tận cái mà Việt Nam ta gọi là «cơ chế», chắc sẽ khó có thể mạnh dạn đưa ra những Sắc lệnh biết rằng ngay sau đó có thể bị Tối cao Pháp viện phản đối.

Về thương mại quốc tế thì mọi người thường để ý đến cuộc chiến mậu dịch Mỹ-China mà có thể quên là ông Trump đã ký thỏa thuận thương mại Canada-Mehico-Mỹ vừa có hiệu lực gần đây. Đảng cầm quyền của nước Anh, mặc dầu không nói ra (dĩ nhiên), nhưng gần đây báo chí cánh hữu cũng ra dấu ông Trump có thể là lựa chọn tốt hơn cho thương mại Anh-Mỹ.

Về đối ngoại thì ông Trump đã thực hiện rất nhiều lời hứa ví dụ như dời Đại sứ quá Mỹ tại Israel về Jerusalem, thiết lập hòa bình tại Trung Đông, với gần đây nhất là cam kết hòa bình giữa Israel và UAE. Năm 2015, ông Trump đã cảnh báo sẽ thả bomb tiêu hủy IS. Sau khi ông đắc cử, quả bomb không nguyên tử lớn nhất đã được thả xuống căn cứ địa của IS ở Afghanistan, góp phần tiêu diệt băng đảng khủng bố chống lại loài người này với kết quả là thủ lĩnh của nó là Abu Bakr đã bị biệt kích Mỹ triệt hạ trong năm 2019.

Dĩ nhiên không phải việc nào của ông Trump cũng nhận được đồng thuận và không dấy lên tranh cãi. Ví dụ như việc Mỹ rút ra khỏi TPP, một liên minh được nhen nhóm dưới thời Tổng thống Obama để bao vây China, hay Mỹ rút ra khỏi Thỏa thuận Paris về Khí hậu. Nhưng điều cần nhấn mạnh ở đây là ông Trump đã được bầu dựa trên một danh sách công việc, và ông đã tick gần như tất cả box. Tức nói là LÀM. Đó không phải là điều chúng ta cần nhất ở các chính trị gia, người vốn ở đó vì lời hứa?

Có nhiều cái ông Trump không hứa nhưng cũng đã làm, có thể trong một sự việc mang tính sự cố nào đó. Cách thức của ông là tạo sự bất ngờ đến độ không ngờ, đôi khi rất ầm ĩ nhưng không làm gì, nhưng có lúc không nói không rằng để sức chịu đựng của Mỹ cũng như thế giới lên đến đỉnh điểm và giải quyết bằng một màn tấn công chớp nhoáng. Ví dụ như cuộc tập kích bằng 59 tên lửa Tomahawk hành trình vào Syria rạng sáng ngày 7/4/2017 (tức vài tháng sau khi tuyên thệ), và quyết định có lẽ được đưa ra trong giờ giải lao lúc ông Trump đang tiếp Tập Cận Bình. Hay gần đây là tên lửa tìm diệt Mỹ đoạt mạng một vị tướng cao cấp Iran sau khi nước này liên tục khiêu khích lợi ích của Mỹ ở Vịnh Ba Tư.

Tuy nhiên không phải chỉ có súng đạn. Ông Trump còn đẩy việc ngoại giao bên bờ vực thành một nghệ thuật đôi khi làm thế giới bất ngờ. Sau và trong những màn khẩu chiến ám khói màn hình, ông Trump đã gặp và đối thoại với người đứng đầu Bắc Hàn, vốn vài ngày trước kêu gọi sẽ đưa nước Mỹ về thời đồ đá bằng tên lửa vượt Thái Bình Dương (!).

Không phủ nhận các cuộc gặp đình đám này làm mọi người (trong đó có người viết) hoài nghi về giá trị Mỹ và việc Mỹ thỏa hiệp với các thể chế độc tài. Nhưng những người có kinh nghiệm chính trường quốc tế, và với một độ châm biếm hơn, có thể nhận định rằng nó chỉ khác các cuộc gặp của các đời Tổng thống trước vì nó diễn ra ban ngày mà thôi. Kết quả là đương kim tại Bình Nhưỡng đã không còn nặng lời với Mỹ, và một số phái đoàn quốc tế đã có thể đến thị sát các căn cứ nằm sâu trong lòng núi ở Bắc Hàn. Một điều không thể tưởng trước đây.

Ông Trump có thể đang áp dụng một cách có từ thời Tôn Tử (?) «Hãy giữ bạn bè thật kỹ, và kẻ thù còn kỹ hơn» (Keep your friends close ; keep your enemies closer). Đó có thể cũng là cách ông ca ngợi người bạn tốt Xi Jin Ping mỗi khi quyết định nâng thuế hàng từ China?

Thật ra cũng có một vài lời hứa ông Trump đã không làm. Ví dụ như việc truy tố bà Hillary Clinton, điều mà ông liên tục mạnh miệng kêu gọi khi tranh cử. Nhưng sau khi đắc cử đã nói không còn nghĩ đến việc đó nữa.

Đó cũng là một điều thú vị ở Donald Trump.

Tôi đã chỉ trích ông Trump và một số lãnh đạo phương Tây trong việc phòng chống Coronavirus. Và tôi sẽ tiếp tục làm điều này.

Hơn 200 nghìn người Mỹ thiệt mạng vì con bệnh quái ác này đáng lý ra phải làm ông có cách tiếp cận thận trọng, tin tưởng vào khoa học hơn.

Tôi biết việc chống dịch bệnh phải dựa trên các ảnh hưởng kinh tế xã hội của nó. Và tôi hiểu mỗi nước có một cách tổ chức kinh tế xã hội khác nhau. Khó có thể yêu cầu mọi người ở nhà, đóng cửa hàng, ngưng làm việc khi nền kinh tế Mỹ, đại diện rõ nhất của kinh tế tư bản, là dựa trên việc mọi người phải ra đường, phải làm việc, phải lăn xả vào công việc 24/7. Tôi đã nghe tiếng kêu gọi mở cửa tiệm nail kinh tế của các đồng bào Việt ở Mỹ vì ngôi nhà, thu nhập của họ tùy thuộc vào từng ngày mở tiệm. Và nước Mỹ không phải là nước Pháp với hệ thống trợ cấp thất nghiệp để chuẩn bị (phần nào) cho tình huống độc nhất vô nhị hiện nay.

Tuy nhiên đã hơn 200 nghìn người Mỹ chết, rất nhiều người chết và nhiễm bệnh khắp nơi trên thế giới! Và khoa học đã chỉ ra những cách phòng chống dịch bệnh này hiệu quả, đó là đeo khẩu trang và dãn cách xã hội: nói đơn giản là đứng cách xa và không bắt tay, ôm hôn nhau. Chúng ta không sợ con virus này vì chúng ta có những cách phòng chống đơn giản và vẫn giữ được nền kinh tế như trên, chứ chúng ta không sợ con virus này bằng cách không dùng khẩu trang và tiếp tục ôm hôn, hội họp gần nhau như cách ông và các đồng sự đang làm. Đó là liều lĩnh và đi ngược lại khoa học, làm tăng số người nhiễm, số người chết.

Nước Mỹ hùng mạnh vì lòng quả cảm mà ông là một đại diện, nhưng cũng vì, nếu không nói là phần lớn hơn, vì các phát kiến và ứng dụng khoa học của nhân loại. Từ việc chữa trị ung thư đến năng lượng hạt nhân, từ hạm đội Thái Bình Dương đến mạng xã hội và internet of things, tất cả đều dựa trên khoa học đã được phát triển qua các thời kỳ từ mông muội chống chọi lại dịch bệnh, đến Khai sáng với từng người say mê đi tìm những con sâu bọ và mảnh đá để biết về tiến hóa của nhân loại và lịch sử của trái đất, đến phát hiện ra vi khuẩn và Pasteurisation, động cơ hơi nướcvà phi thuyền đi vào vũ trụ vv và vv. Tất cả đó là khoa học. Và chính khoa học ngày nay đang tìm cách chống lại dịch bệnh này, một trong những cách đó là khuyên mọi người đeo khẩu trang, dầu đó là ai, cánh hữu hay thiên tả, quốc gia hay quốc tế, ở Ấn Độ hay ở Anh, đóng thuế cao hay nhận trợ cấp.

Chính khoa học tự nhiên đã góp phần giúp sức khỏe ông Trump không bị suy suyển vì coronavirus.

Nhưng nếu ông cứ tiếp tục như hiện nay, sự nghiệp chính trị của ông sẽ bị được quyết định bởi một điều mà cũng chính khoa học và xã hội đã đúc kết: đó là dân chủ.

Một trong những điều tôi học được từ Tổng thống Mỹ Donald Trump là tinh thần can do, tức có-thể-làm-được. Đây là điểm giống nhau của những người làm chính trị dẫn lối thật sự, tức không đi theo những lối mòn cách thức, tư tưởng, và dĩ nhiên là vượt ra khỏi biên giới hiện hữu của đảng phái.

Khi ra tranh cử lần đầu ông Trump gặp phản đối của gần như tất cả chính giới đảng Cộng hòa, từ tướng lãnh đến các nghị sĩ đến báo đài của cả hai bên, chỉ có sự ủng hộ của người dân đã đưa ông vào vị trí ứng cử viên của đảng và sau đó là tổng thống Mỹ. Đảng Cộng hòa chỉ là hệ thống ông Trump dùng để thực hiện mong muốn chính trị của mình. Điều này cũng gần giống với sự vươn lên bất ngờ của Tổng thống Macron chỉ một năm trước đó bên Pháp. Ông Macron cũng gần như tay trắng dựng lên phong trào Tiến bước, đánh vào tâm lý chán ngán hệ thống chính trị lưỡng đảng tả (Socialist) hữu (UMP) liên tục tranh cãi nhưng không ngừng thụ động. Những người làm chính trị lâu năm đã luôn nói ông Macron không thể đi được xa vì thiếu đảng phái được xây dựng từ lâu. Thực tế là phong trào Tiến bước đã nhanh chóng trong vài tháng từ tháng 4 năm 2016 đến tháng 5 năm 2017 để trở thành đảng có nhiều ghế nhất trong Quốc hội Pháp.

Tôi luôn đề cao việc tổ chức và xây dựng đảng trong việc quản trị quốc gia. Tuy nhiên thế kỷ 21 với những vấn đề mới, cách thức truyền thông mới, nhanh và lan tỏa cực cao tạo nên những đột phá dữ dội trong truyền thông, giải trí, kinh doanh...Và dĩ nhiên cả chính trị. Việc hình thành một phong trào, kiểu cách chính trị mới sẽ diễn ra nhanh một cách bất ngờ. Đó là điều mà nhiều người sẽ không chấp nhận, nhưng đó là một thực tế ở Mỹ và nhiều nước Châu Âu như Pháp, Ý.

Ông Trump chỉ bằng danh khoản Twitter của mình gần như đối đầu lại toàn bộ hệ thống báo đài phương Tây. Tôi đọc và nghe CNN, The Guardian, The Telegraph, Figaro, Libération, New York Times…, tức báo đài từ tả đến hữu; biết về ông Trump và các tweet của ông cũng nhờ các báo đài này. Tôi tin họ đưa tin đúng, phê bình đúng ông Trump. Bất cứ khi nào (xin nhấn mạnh là bất cứ khi nào) mở báo, bật tivi lên nếu không nghe CNN phỏng vấn về sự khai gian thuế của ông Trump, Figaro nói về việc ông Trump đã quản lý tệ trước đại dịch Covid-19, hay Libération và The Guardian thì phóng sự ông Trump châm ngòi cho sự bất ổn giới/chủng tộc/tuổi/nhiệt độ của người dân và địa cầu. Gần như không bao giờ đưa một tin nào về việc ông Trump đã làm được. Ví dụ như gần đây nhất khi Mỹ kết hợp thành công hòa bình giữa Israel với UAE, CNN để tin này trong góc khuất nhất, trong khi tất cả trang đầu hiện lên các chỉ trích về một tweet gây tranh cãi nào đó của ông Trump.

Tôi tin sự chân thật của tất cả báo đài trên và các trích dẫn các tin của họ cho thấy sự bất đồng ý kiến của tôi với ông Trump trong nhiều vấn đề. Nhưng việc các báo đài đó chỉ đưa tin một cách và liên tục về ông Trump như vậy, làm một người bình thường nhất cũng đặt câu hỏi: ông Trump là ai và ông ấy đã làm được gì?

Thật sự là ông Trump đã làm được nhiều điều trong những năm làm tổng thống Mỹ. Các việc tôi kể ra sau đây sẽ không thuận tai rất nhiều người, nhưng đó là chính trị. Ai cũng nói ý tưởng xây tường ngăn Mỹ và Mexico là điên rồ. Nhưng ông ấy đã và đang xây. Làm gì có chuyện để người dân một nước khác bất cứ khi nào họ muốn có thể chạy sang nước mình, làm một việc gì đó, lúc không thích thì chạy về, thích thì cứ ở đó rồi dần giấy tờ sẽ từ bất hợp pháp chuyển sang hợp pháp. Nước khác, nước mình đó có thể là bất cứ nước nào hay châu lục nào: Việt Nam-China, Châu Âu-Châu Á-Châu Phi.

Không ai phủ nhận tinh thần nhân đạo, tương trợ tương thân, nhưng đẩy tinh thần đó đến độ không còn biên giới quốc gia nữa thì ít nhất đó cũng là sự ngây thơ vô trách nhiệm hay nhiều hơn là lý tưởng đại đồng mà bước trước khi xuống-hố-của-nó là cộng sản chủ nghĩa đã và đang gây bao tai ương cho nhân loại. Bức tường không bao giờ là giải pháp không có tì vết, nhưng ít nhất nó là một cách giải quyết vấn đề, hay cũng là cách đặt lại vấn đề về biên giới và quan hệ quốc tế.

Cũng như việc Mỹ tăng thuế suất với China và bảo hộ mậu dịch không phải là giải pháp hoàn hảo (làm gì có cái đó) cho thương mại quốc tế, đã và sẽ bị Châu Âu phản đối, nhưng nó là giải pháp để khống chế thâm hụt mậu dịch, bảo vệ bản quyền, ngăn sự bành trướng từ kinh tế sẽ dẫn theo văn hóa, chính trị của China. Chưa nói đến đã qua rồi cái thời việc mua hàng giá rẻ của China là cách để đưa 1.5 tỷ người dân nước này ra khỏi nghèo đói. Bây giờ đó là những trại tập trung lao động hàng triệu người ở Tân Cương, là sự xóa bỏ văn hóa tinh thần Tây Tạng, là đưa bản đồ có đường chữ U ngang ngược đến nhiều bảo tàng và trường học, ngay tại Việt Nam.

Nhiều người có thể nói có thể dùng các định chế quốc tế đã có và sẽ có như TPP để thay đổi dần và khống chế China. Thật ra cũng chính nước Mỹ đã từng dùng mô thức liên hoành, đưa China vào WTO với khẩu hiệu ăn cùng một mâm bán cùng một chợ và "Kinh tế là trên hết" của thời Tổng thống Clinton với mong muốn vừa làm cùng vừa tác động, và China sẽ thay đổi về chính trị cùng với sự giàu có tăng lên.

Mong muốn đó đã có thể không sai, nhưng nó không còn đúng. Thế giới cần phải thay đổi, và nước Mỹ đang dẫn đầu sự thay đổi đó.

Nhìn rộng hơn, tôi nghĩ đã đến lúc chúng ta cần vượt qua tinh-thần-chống-lại-China. Và hướng tới tinh thần mỗi quốc gia, Việt Nam, hãy là một ngôi sao sáng; nước Mỹ rất muốn làm ăn với các bạn, trên tinh thần tôn trọng nhau và cả hai cùng có lợi. Đó không phải là mong muốn của mọi người, mọi nhà?

Tỷ lệ bỏ phiếu cho ông Trump đang xuống rất thấp và cả ông, bà đang lâm trọng bệnh. Tôi cầu mong ông bà Trump sớm khỏe mạnh.

Và tôi cảm ơn ông Trump vì tinh thần có-thể-làm-được của ông.