SỰ THẬT VỀ MỘT BÀI VÈ.

Thuở nhỏ, chắc ai cũng biết bài vè truyền khẩu này:

Chi chi chành chành
Cái đanh nổi lửa
Con ngựa chết trương
Ba vương ngũ đế
Bắt dế đi tìm
Ù à ù ập.

Thế nhưng bài vè tưởng như vô nghĩa này, với câu chữ đúng của nó, lại là bản khắc hoạ sinh động và súc tích một giai đoạn lịch sử đầy sóng gió của dân tộc. Trước hết xin được phép nói sơ qua một chút về lịch sử:

Cách đây đúng 135 năm, vào đêm 04 rạng sáng ngày 05/07/1885, đã diễn ra trận chiến kinh thành Huế giữa quân triều đình Huế và quân Pháp ở tòa Khâm sứ và đồn Mang Cá. Quân triều đình thất bại, Phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết phải đưa vua Hàm Nghi và thái hậu Từ Dụ xuất cung thoát khỏi bàn tay quân Pháp, chạy lên chiến khu Tân Sở (Quảng Trị) rồi phát chiếu Cần Vương kêu gọi chống Pháp. Đến năm 1888 thì vua Hàm Nghi bị hai tên Nguyễn Đình Tình và Trương Quang Ngọc làm phản bắt giao cho Pháp.

Quay trở lại với bài vè, câu chữ đúng của nó là:

Chu tri rành rành
Cái đanh nổ lửa
Con ngựa đứt cương
Ba vương tập đế
Cấp kế đi tìm
Hú tim bắt ập

Theo giải thích của nhà văn Trương Tửu trong sách Kinh Thi Việt Nam, nghĩa của từng câu trong bài vè cụ thể như sau:

- Câu đầu: “Chu tri rành rành“ có nghĩa là bố cáo cho thiên hạ được biết.

- Câu thứ 2: “Cái đanh nổ lửa” nói về tiếng súng đại bác đầu tiên bắn vào Đà Nẵng của quân Pháp.

- Câu thứ 3: “Con ngựa đứt cương” diễn tả sự rối loạn của triều đình Huế sau khi vua Tự Đức băng hà vào ngày 19/07/1883. 

- Câu thứ 4: “Ba vương tập đế” nói về việc chỉ trong vòng 1 năm từ sau khi vua Tự Đức mất, đã có liên tiếp 3 vị vua thay nhau lên ngôi là Dục Đức, Hiệp Hòa, Kiến Phúc.

- Câu thứ 5: “Cấp kế đi tìm” nói về việc sau khi vua Hàm Nghi rời kinh thành và truyền hịch Cần Vương đi khắp nơi, quân Pháp đã cấp tốc truy tìm nhà vua yêu nước trẻ tuổi này.

- Câu cuối: “Hú tim bắt ập” chỉ vào việc tên Trương Quang Ngọc làm phản, cùng với suất đội Nguyễn Đình Tình bất ngờ nửa đêm xông vào bắt sống vua Hàm Nghi đem nộp cho Pháp để lãnh thưởng.

Thật thú vị khi biết ý nghĩa thật sự của bài vè này.

Rồi có một ngày Sẽ một ngày chinh chiến tàn

Anh chẳng còn chi, chẳng còn chi Ngoài con tim héo em ơi.

Xin trả lại đây, bỏ lại đây Thép gai giăng với luỹ hào sâu

Lỗ châu mai với những địa lôi

Ðã bao phen máu anh tuôn Cho còn lại đến mãi bây giờ.

Trả súng đạn này Khi sạch nợ sông núi rồi

Anh trở về quê, trở về quê

Tìm tuổi thơ mất năm nao.

Vui cùng ruộng nương, cùng đàn trâu

Với cây đa khóm trúc hàng cau

Với con đê có chiếc cầu tre

Ðã bao năm vắng chân anh

Nên trở thành hoang phế rong rêu.

[ĐK:] Rồi anh sẽ dựng căn nhà xưa

Rồi anh sẽ đón cha mẹ về

Rồi anh sẽ sang thăm nhà em

Với miếng cau, với miếng trầu

Ta làm lại từ đầu.

Rồi anh sẽ dìu em tìm thăm

Mộ bia kín trong nghĩa địa buồn

Bạn anh đó đang say ngủ yên

Xin cám ơn! xin cám ơn! người nằm xuống.

2. Ðể có một ngày Có một ngày cho chúng mình

Ta lại gặp ta, còn vòng tay Mở rộng thương mến bao la.

Chuông nhà thờ xa, chiều lại vang

Bếp ai lên khói ấm tình thương
Uống ly bia chém gió chơi
Có xe dream, có anh em

Thiên đường này mơ ước bao lâu.
Anh Trương hát: http://levinhtruong.free.fr/Nhac%20folder/Mot%20Mai%20Gia%20Tu%20Vu%20Khi.mp3
(intro nghe giống cải lương Thái hậu Dương Vân Nga)

https://www.youtube.com/watch?v=xvvG20zXloM

CÔ GÁI CẮT CỎ 

“Một cô gái theo đảng Cộng Hòa đang cắt cỏ ở vườn nhà thì thấy vợ chồng hàng xóm dắt con gái đi qua (gia đình hàng xóm theo đảng Dân Chủ). Hai bên bắt chuyện, rồi cô gái hỏi cháu bé:
- Lúc lớn lên cháu muốn làm gì?
- Cháu muốn làm tổng thống!
- Vậy nếu cháu là tổng thống thì việc đầu tiên cháu sẽ làm là gì?
- Cháu sẽ giúp cho người nghèo và vô gia cư có cơm ăn và chỗ ngủ!
Mặt mũi bố mẹ cô bé rạng ngời lên vì hãnh diện.
- Đó thật là một việc cao cả và đáng khen! Nhưng cháu có thể bắt tay vào thực hiện việc này ngay từ bây giờ mà không cần chờ làm tổng thống.
- Như thế nào ạ?
- Cháu có thể cắt cỏ ở sân nhà cô, cô sẽ trả tiền cho cháu, rồi dẫn cháu đến cửa hàng thực phẩm. Chỗ đó có nhiều người vô gia cư ngồi, cháu có thể dùng số tiền đó cho họ để mua thức ăn hay thuê tạm chỗ ngủ mấy hôm.
Cô bé nghĩ một lúc rồi hỏi:
- Thế tại sao mấy người vô gia cư đó không đến gặp cô và tự mình làm việc cắt cỏ để có tiền mua thức ăn và thuê chỗ ngủ?
- Chào mừng cháu gia nhập đảng Cộng Hòa!”

"Khách ngồi lại cùng em đây chốc nữa 

Tay em đây mời khách ngã đầu say

Đây rượu nồng và hồn của em đây

Em cung kính đặt dưới chân hoàng tử"

Đó là mấy câu thơ trong bài Lời kỹ nữ của Xuân Diệu, đọc được hồi nhỏ trong quyển Thi nhân Tiền chiến trước 75. Quyển này tả tác giả các bài thơ lãng mạn cỡ này như Xuân Diệu, Thế Lữ ngoài Bắc phải lén bặt nghe các đài của miền Nam ngâm thơ của mình. Và thỉnh thoảng trong các đợt cải huấn thường bị bắt treo các tập thơ "phản động" đó lên trên cây và lấy roi quất, vừa quất vào tập thơ của mình đến rách bươm, vừa phải liên tục tự hối sao lại có lúc làm những bài thơ ủy mị và luyến ái đến độ như vậy. Quất roi vào thơ tình của mình: thật thể hiện hết tình bi hài của thú yêu đương.

Tôi vẫn tưởng rằng bài thơ trên là tuyệt tác bất khả vượt của thơ ca ân ái, cho đến một ngày...đọc Kinh Thánh, quyển Song of Songs 7:8 gặp phải những câu thơ nóng bỏng không kém của Nhà thơ-Tay chơi-Nhà vua Solomon.

"May your breasts be like the clusters of grapes on the vine,

the fragrance of your breath like apples,

and your mouth like the best wine."

Đại loại tôi xin phỏng dịch như sau:

Nho kia muốn hái tận nguồn

Ngực ai vừa mở một luồng rượu say

Táo thơm thân trãi một ngày

Em ơi nán lại cho ta cùng bày cuộc vui.

Chắc phải đi học tiếng Hebrew để cảm hết Solomon viết gì. Vì thấy độ gợi cảm-hình-tình vẫn chưa bằng những dòng của nhà thơ không biết giới Xuân Diệu: 

"Chớ đạp hồn em,

trăng từ viễn xứ,

đi khoan thai lên ngự đỉnh trời tròn"

Thôi thì một đoạn khác trong Song of Songs 3:2

"All night long on my bed

I looked for the one my heart loves

I looked for him but I did  not find him

I will get up now and go about the city, through its streets and squares..."

Tả cảnh cung nữ chờ nhà vua, sau đó đi tìm nhà vua khắp phố phường trong vô vọng. Thiệt là!

Và khi gặp nhau (là thật hay là mộng đây ta?) ở 7:11:

"Come, my beloved, let us go to the countryside,

let us spend the night in the villages,

let us go early to the vineyards to see if the vines have budded,

if the blossoms have opened and if the pomegranates are in bloom- there I will give you my love."

Này em hãy theo ta trong đêm đến bên khe suối nhỏ ở bìa làng, trong sáng tinh mơ mân những quả nho đã đến mùa khai hội, xem hoa kia đã nở tung hay tìm những quả bưởi mát có căng tròn quá thể- đó là nơi ta yêu nhau.

Đại loại là vậy, chẳng lẽ lại viết tiếp?