Viết về Tổng thống Trump là một việc rất khó do tính cách đa dạng của nhân vật và độ tế nhị của chủ đề, đặc biệt càng khó hơn trong giai đoạn bầu cử nước rút này với nhiều thay đổi khó lường khiến những gì viết ra có thể nhanh chóng trở thành việt vị. Tuy nhiên điều đó càng làm công việc thêm thú vị và thôi thúc người viết, coi như một ghi chép lại về sau và cũng với mong muốn chia sẻ và nhận được ý kiến của mọi người.

Một câu hỏi thường đến với tâm trí, có thể là của nhiều người, khi nghĩ về ông Trump là làm sao ông ta có được sự ủng hộ của rất đông người Mỹ, hiện giờ là 46%, mặc dầu truyền thông gần như tất cả các kênh đã và liên tục chỉ trích ông? Để lý giải điều này, cần xem ông Trump có thực hiện những gì đã hứa khi tranh cử hay không. Và ông đã trung thành với cử tri nền tảng của mình, tức cánh hữu như thế nào.

Cách đây 3-4 năm khi ông Trump vừa thắng cử, bạn Đỗ Quốc Anh (Harvard) có viết một bài rất thú vị phân tích việc các Tổng thống Mỹ có giữ lời các hứa khi tranh cử. Trái với suy nghĩ của nhiều người và có thể của ông Trump và cộng sự vốn chỉ trích hệ thống hiện tại như một cách để tranh cử, việc giữ lời hứa của các đời Tổng thống Mỹ là rất cao. Tôi nhớ con số đưa ra trong bài viết là trên 70%.

Các năm dưới thời ông Trump chỉ làm con số này cao hơn. Ông Trump đã thực hiện hầu hết các lời hứa của mình khi tranh cử. Một trong những lời hứa quan trọng nhất là giảm thuế cá nhân và thuế doanh nghiệp từ 35 xuống còn 15% !! Một điều mà ai cũng nghĩ là không thể nhưng đã được thực hiện và góp phần cởi trói và thúc đẩy hơn nữa nền kinh tế Mỹ. Dĩ nhiên tác động xã hội, phân chia giàu nghèo của việc này có thể gây tranh cải, nhưng điều quan trọng nhất là lời hứa đã được thực hiện. Ngoài ra ông cũng đã giữ lới hứa trong việc chỉ định gần 200 Thẩm phán Mỹ thuộc cánh Bảo thủ ở tòa án các cấp, và ba Thẩm phán ở Tòa án Tối cao, một quy trình tế nhị và tốn nhiều thời gian công sức.

Để làm được các điều này, ông Trump tận dụng quyền lực Tổng thống của mình đến mức cao nhất. Ngay ngày đầu tiên sau khi đắc cử ông ký Sắc lệnh ngưng nhập cảnh nhiều nước vì lý do an ninh cho Mỹ. Sắc lệnh này sau đó vài tháng đã bị Tòa án Mỹ phủ quyết. Dĩ nhiên Sắc lệnh này gióng lên một làn sóng chỉ trích, nhưng chắc chắn làm hài lòng các người thiên hữu bỏ phiếu cho ông với mong muốn lập lại trật tự trong việc nhập cảnh Hoa Kỳ.

Và suốt mấy năm qua dưới thời Tổng thống Trump, đây không phải là lần duy nhất ông gần như một thân một mình đẩy quyền lực Tổng thống đến xa nhất để thực hiện những gì đã hứa. Đó có thể là đặc trưng của Tổng thống Donald Trump, khác với TT George W Bush với cách thức quản lý phân quyền và chia công việc cho các cộng sự. Hay khác với Tổng thống Barack Obama, vốn là một giáo sư về luật Hiến Pháp và sự hiểu biết tường tận cái mà Việt Nam ta gọi là «cơ chế», chắc sẽ khó có thể mạnh dạn đưa ra những Sắc lệnh biết rằng ngay sau đó có thể bị Tối cao Pháp viện phản đối.

Về thương mại quốc tế thì mọi người thường để ý đến cuộc chiến mậu dịch Mỹ-China mà có thể quên là ông Trump đã ký thỏa thuận thương mại Canada-Mehico-Mỹ vừa có hiệu lực gần đây. Đảng cầm quyền của nước Anh, mặc dầu không nói ra (dĩ nhiên), nhưng gần đây báo chí cánh hữu cũng ra dấu ông Trump có thể là lựa chọn tốt hơn cho thương mại Anh-Mỹ.

Về đối ngoại thì ông Trump đã thực hiện rất nhiều lời hứa ví dụ như dời Đại sứ quá Mỹ tại Israel về Jerusalem, thiết lập hòa bình tại Trung Đông, với gần đây nhất là cam kết hòa bình giữa Israel và UAE. Năm 2015, ông Trump đã cảnh báo sẽ thả bomb tiêu hủy IS. Sau khi ông đắc cử, quả bomb không nguyên tử lớn nhất đã được thả xuống căn cứ địa của IS ở Afghanistan, góp phần tiêu diệt băng đảng khủng bố chống lại loài người này với kết quả là thủ lĩnh của nó là Abu Bakr đã bị biệt kích Mỹ triệt hạ trong năm 2019.

Dĩ nhiên không phải việc nào của ông Trump cũng nhận được đồng thuận và không dấy lên tranh cãi. Ví dụ như việc Mỹ rút ra khỏi TPP, một liên minh được nhen nhóm dưới thời Tổng thống Obama để bao vây China, hay Mỹ rút ra khỏi Thỏa thuận Paris về Khí hậu. Nhưng điều cần nhấn mạnh ở đây là ông Trump đã được bầu dựa trên một danh sách công việc, và ông đã tick gần như tất cả box. Tức nói là LÀM. Đó không phải là điều chúng ta cần nhất ở các chính trị gia, người vốn ở đó vì lời hứa?

Có nhiều cái ông Trump không hứa nhưng cũng đã làm, có thể trong một sự việc mang tính sự cố nào đó. Cách thức của ông là tạo sự bất ngờ đến độ không ngờ, đôi khi rất ầm ĩ nhưng không làm gì, nhưng có lúc không nói không rằng để sức chịu đựng của Mỹ cũng như thế giới lên đến đỉnh điểm và giải quyết bằng một màn tấn công chớp nhoáng. Ví dụ như cuộc tập kích bằng 59 tên lửa Tomahawk hành trình vào Syria rạng sáng ngày 7/4/2017 (tức vài tháng sau khi tuyên thệ), và quyết định có lẽ được đưa ra trong giờ giải lao lúc ông Trump đang tiếp Tập Cận Bình. Hay gần đây là tên lửa tìm diệt Mỹ đoạt mạng một vị tướng cao cấp Iran sau khi nước này liên tục khiêu khích lợi ích của Mỹ ở Vịnh Ba Tư.

Tuy nhiên không phải chỉ có súng đạn. Ông Trump còn đẩy việc ngoại giao bên bờ vực thành một nghệ thuật đôi khi làm thế giới bất ngờ. Sau và trong những màn khẩu chiến ám khói màn hình, ông Trump đã gặp và đối thoại với người đứng đầu Bắc Hàn, vốn vài ngày trước kêu gọi sẽ đưa nước Mỹ về thời đồ đá bằng tên lửa vượt Thái Bình Dương (!).

Không phủ nhận các cuộc gặp đình đám này làm mọi người (trong đó có người viết) hoài nghi về giá trị Mỹ và việc Mỹ thỏa hiệp với các thể chế độc tài. Nhưng những người có kinh nghiệm chính trường quốc tế, và với một độ châm biếm hơn, có thể nhận định rằng nó chỉ khác các cuộc gặp của các đời Tổng thống trước vì nó diễn ra ban ngày mà thôi. Kết quả là đương kim tại Bình Nhưỡng đã không còn nặng lời với Mỹ, và một số phái đoàn quốc tế đã có thể đến thị sát các căn cứ nằm sâu trong lòng núi ở Bắc Hàn. Một điều không thể tưởng trước đây.

Ông Trump có thể đang áp dụng một cách có từ thời Tôn Tử (?) «Hãy giữ bạn bè thật kỹ, và kẻ thù còn kỹ hơn» (Keep your friends close ; keep your enemies closer). Đó có thể cũng là cách ông ca ngợi người bạn tốt Xi Jin Ping mỗi khi quyết định nâng thuế hàng từ China?

Thật ra cũng có một vài lời hứa ông Trump đã không làm. Ví dụ như việc truy tố bà Hillary Clinton, điều mà ông liên tục mạnh miệng kêu gọi khi tranh cử. Nhưng sau khi đắc cử đã nói không còn nghĩ đến việc đó nữa.

Đó cũng là một điều thú vị ở Donald Trump.

Myanmar mộc mạc quyến rũ

Tháng 8/2012 Myanmar, Wai Lin thon nhỏ mảnh mai, môi hồng má trát bột tanaka thướt tha trong tà longyi dưới cái nóng của nắng như tháng 5 Sài gòn, dẫn tôi đi hết mấy ngõ ngách của thành Ngưỡng Quang.

Đôi dép nhật mỏng ép chân son dọc đường Bahan Township, về bến tàu, ra hồ công viên… Đất Phật cũng có những cặp tình nhân bên nhau dẫu không quấn quít như thể mai là tận thế . Những ngã ba ngã tư sừng sững biển quảng cáo thô mộc vạm vỡ với diễn viên Nay Joe và Wut Mone Shwe Yee phục trang truyền thống, vang ca trong các taxi nóng cháy lịch kịch cho đến sảnh Yuzana mát rượi dưới tàn cổ thụ.

Những chung cư cũ kỹ, những con đường bụi mờ nhân ảnh, những xịa bánh, xâu chim bán dạo, những ông chồng chở cần xé trái cây hay sọt cá trên đôi tay bà vợ hông to bè tựa hồ sắp nhào xuống đất trên các Honda lắc rắc- mọi nẻo.

Đường qua Chinatown của Miến rộng, nhưng cũng không tươm tất, duy nhờ cả một rừng cây quanh thành- nên mát rượi từ mắt đến da. Mát hơn nữa nếu được nấp dưới bóng dù của đoàn tăng lữ, y bát đẫm màu huyết dụ Dalai Lama, như đoàn quân Cừu Thiên Nhận từ sách KD-Hàn Giang Nhạn bước ra.

Và mát hơn nếu Wai Lin cứ đi bên cạnh.

Bậc thang cầu vượt rêu phong cũng có mặt rác bộn bề, cách đó 5 thước cứ là một tấm nylon bán dạo áo quần cả xu chiêng và đồ em bé (chắc là) từ bên Tàu qua. Nhà lồng chợ y như Sóc Trăng Long Xuyên, có các Hỏa rển mặc áo Lý Cai mà quấn longyi to một cục dưới rốn, tự hào, cũng một tràng tiếng Miến và 1 câu “tỉu lù mù” bất bình gì đó.

Yangon không xe honda còn taxi và xe pháo chạy nhường nhịn rất hay: có bác tài ngừng xe chuyển 1 chai nước suối cho anh công lộ đội cái nón tròn vo - kiểu công an Anh, vừa huýt còi mẫn cán bên đường. Thỉnh thoảng có quân cảnh vũ trang tận răng, gần các chốt lính và barrier kẽm gai, nhưng so độ ngầu với lô cốt và chiến binh Sài gòn trước 75 thì chỉ là con trẻ.

Xa lộ Rangon-Mandalay đầy nắng gió không bóng cây bên lề. Đường tốt hơn nhiều lần VN nên 600 cây chỉ 7 tiếng hơn kể cả 2 lần cơm.

Đến Mandalay vừa 15 giờ. Khoảng 1 trung đội tắc xi và xe ôm nhai trầu đỏ miệng rôm rả gọi mời.

Mắt sâu, da đen thành thử… khách ngại thấy rõ và thủ ba lô đi thẳng ra ngoài-không có xe khác. Quay lại trỏ một anh tre trẻ, vẻ sạch sẽ nhất để về nhà. Thật bất ngờ anh ta dẫn khách đến một bác tài taxi độ 60: “Lão này sáng giờ chưa có cuốc nào, nên các ông đi giùm. Guy has nothing since morning you please go”. Ấn tượng dễ chịu.

Cũng như Yangon, ngoài cổng các chùa Mandalay, Mahamuni, có đôi sư tử phục oai vệ, thiện nam phải cởi giầy nhưng khác hơn nữa là tín nữ phải mua vé cho máy ảnh. Mandalay Hill tầm nhìn rộng , xa xa là dòng Ayeyarwady lững lờ ngắm bao triều đại đi qua, tranh bá đồ vương và tàn phai. Cổ thành bên dưới là nơi chấm dứt phong kiến của xứ này?

Cũng trên kiểng chùa này còn lưu dấu các cuộc tấn công của thực dân Anh và những cuộc kháng chiến không thành của dân Miến cỡ tuổi Cao Thắng, Phan Đình Phùng xứ mình.

Đã có một ngày cõi Phật và một đêm mơ thần tiên. hôm sau nắng Mandalay sánh mật và trời xanh cao… hồ như mùng một Tết Sài Gòn.